Dąb to drzewo osiągające duże rozmiary, będące też symbolem siły i długowieczności. Znane są okazy żyjące ponad 700 lat. Dęby ceniono ze względu na twarde, trwałe drewno, którego używano do budowy domów i statków. Dobrze znanym zastosowaniem kory dębowej jest garbowanie skóry. Dąbrowy, czyli lasy dębowe, sadzono w celu pozyskania surowca dla budownictwa i garbarstwa. Kory dębu używano od wieków w medycynie ludowej do leczenia ran oraz przeciwko biegunkom.
Obecnie w lecznictwie wykorzystuje się korę dębu szypułkowego (Quercus robur L.) i bezszypułkowego (Quercus sessilis E.). Oprócz kory (Quercus cortex) surowcem leczniczym są też dębianki (Gallae Quercus, galas dębowy), narośla na pędach i liściach dębu. Głównym surowcem farmaceutycznym jest kora uzyskiwana z młodych pni i gałęzi, zbierana wczesną wiosną przed rozwojem liści i wysuszona.
Najważniejszymi bioaktywnymi składnikami tego surowca są związki polifenolowe, garbniki (taniny). Ich zawartość sięga 10%; zgodnie z Farmakopeą Polską VI nie powinna być mniejsza niż 4% (w przeliczeniu na pirogalol). W korze dębu są garbniki hydrolizujące (galotaniny i elagotaniny – połączenia estrowe kwasu galusowego i elagowego) i niehydrolizujące (skondensowane). Główne związki to monomery (katechina, epikatechina, galokatechina, galusan-3-O-epigalokatechiny i epikatechiny), dimery (katechiny, galokatechiny, leukodelfinidyny), oligomery oraz polimery zawierające różne połączenia (wiązanie 6’,8 lub 4,8). Z kory dębu wyizolowano również szereg innych związków polifenolowych, takich jak: katalagina, weskolagina, pedmolagina, flawonoidy (kwercetyna, kwercytryna), wolne kwasy fenolowe (elagowy i galusowy). Kora zawiera małe ilości związków triterpenowych, związki żywicowe i sole mineralne.
Związki polifenolowe (elagotaniny, proantocyjanidyny) są także obecne w drewnie, liściach i żołędziach.
Garbniki mają działanie ściągające. Tworzą trwałe połączenia z białkami błon śluzowych m.in. jelit. Warstwa zdenaturowanego białka hamuje przenikanie wody ze światła jelit. W przypadku biegunek można więc spowodować zagęszczenie mas kałowych. Przy zatruciach pokarmowych zmniejsza się możliwość przenikania toksyn z treści pokarmowej na zewnątrz jelita.
Stwierdzono także, że dzięki obecności wielu związków polifenolowych kora dębu ma działanie przeciwzapalne. Dlatego znajduje zastosowanie m.in. w leczeniu łagodnych stanów zapalnych błony śluzowej jamy ustnej i skóry. Może być również stosowana w formie okładów, aby złagodzić swędzenie i pieczenie związane z hemoroidami. Kora dębu jest także składnikiem mieszanek ziołowych, np. do stosowania w łagodnych stanach zapalnych zewnętrznych narządów płciowych.
Zalecenia
Kora dębowa jest stosowana wewnętrznie w leczeniu nieswoistych ostrych biegunek wywołanych przez bakterie i wirusy, w przypadku zatruć pokarmowych. Zewnętrznie jest stosowana w leczeniu stanów zapalnych w jamie ustnej (dziąsła, gardło), stanów zapalnych skóry w okolicach narządów płciowych, żylaków odbytu, owrzodzeń żylakowych, niewielkich oparzeń czy egzemy.
Dawkowanie
Do stosowania wewnętrznego kory dębu, zgodnie z monografią Komisji E: dawka dobowa to 3 g surowca. Zewnętrznie do przemywań, okładów i roztworów do płukania: odwar z 20 g surowca na 1 litr wody. Do kąpieli: 5 g surowca na 1 litr wody.
Uwaga!
Gorące kąpiele z dodatkiem kory dębu nie są wskazane w przypadku dużych uszkodzeń skóry lub zakażonych ran oraz w chorobach zakaźnych z gorączką, niewydolnością serca, nadciśnieniem. Stosowanie wewnętrzne może powodować ograniczenie resorpcji zasadowych leków, np. alkaloidów. Nie stosować łącznie z preparatami zawierającymi sole żelaza i magnezu. Przy biegunce trwającej dłużej niż 3–4 dni konieczna jest wizyta u lekarza. Doustnie napary z kory dębu powinny być stosowane nie dłużej niż 3 dni.
Zastosowania kosmetyczne
Napar z kory dębowej jest stosowany do pielęgnacji przetłuszczających się i wypadających włosów. Nadaje się zwłaszcza do płukania ciemnych włosów, bowiem daje efekt przyciemniania. W przemyśle kosmetycznym wyciąg z kory dębu to popularny składnik szamponów do ciemnych włosów oraz płynów do higieny intymnej.